Страна : Молдова
Ольга РАДОВА (КАРАНАСТАС)
Родилась в гагаузской семье, в самом большом селе Европы – Конгазе, ныне входящий в состав Автономно-территориального образования Гагаузия (Гагауз Ери) Республики Молдова.
Более 30 лет занимаюсь научной деятельностью в области истории, этнологии, культурологии, демографии. В круг интересов также входят творческая деятельность, языкознание, переводческая и общественная деятельность.
Владею гагаузским, русским, турецким, немецким, молдавским языками. Изучала болгарский и греческий языки, османскую вязь.
Ещё со студенческих лет писала статьи о культуре, стихи, детские рассказы, ряд из них напечатаны в газетах и журналах, а также в школьных учебниках. Стихи издавались в газетах, журналах и антологиях, как в нашей стране, так и за рубежом. Издала отдельный сборник стихов «Canın sesi» («Зов души») на гагаузском языке. Пишу прозу – детские рассказы на древне-тюркском – гагаузском языке, часть из них были обсуждены в Гагаузской Секции Союза Писателей Молдовы и рекомендованы к изданию. Некоторые мои детские рассказы переведены с гагаузского языка на молдавский и изданы на станицах газет. Стихи пишу на гагаузском, русском, турецком языках, также перевожу стихи, рассказы из русского языка на гагаузский.
Докторскую защитила в Институте этнологии и антропологии им. Н.Н.Миклухо-Маклая Российской Академии Наук. В области науки работаю уже более 30 лет – в Институте Культурного Наследия и Институте Истории, Государства и Права Академии Наук Молдовы, Научно-Исследовательском Центре Гагаузии им. М.В.Маруневич. Ныне являюсь лектором Исторического Отделения Стамбульского Университета, в Факультете Литературы.
Впервые в истории гагаузского народа вышла на телеэфир и вела передачи (культурная часть) на гагаузском языке, также являюсь одним из основателей, первым корреспондентом и литработником гагаузской республиканской газеты «Ana sözü» («Родное слово»), которая издавалась, как приложение к газете «Советская Молдавия», ныне она самостоятельная.
Впервые в истории Молдовы возглавила научную экспедицию в Османские Архивы Республики Турция, где проводила научные исследования, обучалась османскому письму и чтению рукописей, написанные османской вязью. Одновременно обучала русскому языку, сотрудников Османского Архива, а также докторантов и студентов из разных вузов Стамбула.
Ряд документов из османского языка перевела на русский язык и издала в своих научных трудах.
Мои научные труды (более 150) – это статьи, книги – изданы в Молдове, Германии, России, Украине, Турции, Беларусии, Болгарии, Македонии.
Впервые в истории гагаузского народа написала «Русско-гагаузский разговорник» (“Rusça-Gagauzça sözleşmäk kiyadı”), который издан в Молдове и Украине.
Моя научная монография «Гагаузы в составе задунайских переселенцев и их поселения в Буджаке (конец XVIII – первая четверть XIX вв.)» переведена на турецкий язык и издана в Турции.
Сборник научных статей «Путь к себе: аспекты истории, культуры, демографии, этнографии, этногенеза гагаузов. Второе дополненное издание» (Кишинёв, 2009, 371 с.) стала Лауреатом Международного Конкурса.
Являюсь членом Союза Писателей Молдовы им. А.С.Пушкина (Кишинёв); членом Евразийского Союза Писателей (Анкара); членом Евразийской Творческой Гильдии (Лондон) Eurasian Creative Guild.
В 2015 году избрана действительным членом Болгарской Академии Наук и Искусств (Болгария).
С 2006 года являюсь Учёным Секретарём Ассоциации Учёных Молдовы им. Н.Милеску Спэтару (Кишинёв).
Основатель и первый президент общественной Ассоциации гагаузских женщин Молдовы “Gagauz Karıların Birlii” и т.д.
Country : Moldova
Olga RADOVA (KARANASTAS)
Iwas born in a Gagauz family, in the largest village in Europe – Congaz, now it’s part of the Autonomous Territorial Unit of Gagauzia (GagauzYeri) of the Republic of Moldova.
More than 30 years have been engaged in scientific activities in the field of history, ethnology, cultural studies, demography. The range of interests also includes creative activities, linguistics, translation and social activities.
I speak Gagauzian, Russian, Turkish, German, Moldavian languages. I have studied Bulgarian and Greek, Ottoman script.
From my student years I have been writing articles about culture, poems, children’s stories, a number of them were published in newspapers and magazines, as well as in school textbooks. Poems were published in newspapers, magazines and anthologies, both in our country and abroad. Published a separate collection of poems “Canınsesi” (“Call of the Soul”) in the Gagauz language. I write prose – children’s stories in the ancient Turkic – Gagauz language, some of which were discussed in the Gagauz Section of the Union of Writers of Moldova and recommended for publication. Some of my children’s stories have been translated from the Gagauz language into Moldavian and published on the pages of newspapers. I write poems in Gagauz, Russian, Turkish, and also translate poems and stories from Russian into Gagauz.
I defended my doctorate at the Institute of Ethnology and Anthropology, NN Miklukho-Maklaya of the Russian Academy of Sciences. I have been working in the field of science for more than 30 years – at the Institute of Cultural Heritage and the Institute of History, State and Law of the Academy of Sciences of Moldova, the Scientific Research Center of Gagauzia named after M.V. Marunevich. Now I am a lecturer in the History Department of Istanbul University, in the Faculty of Literature.
For the first time in the history of the Gagauz people, aired and broadcast (cultural part) in the Gagauz language, I am also one of the founders, the first correspondent and literary worker of the Gagauz republican newspaper “Ana sözü” (“Native Word”), which, as an appendix, went to the newspaper “Soviet Moldavia”, now it is independent.
For the first time in the history of Moldova, I led a scientific expedition to the Ottoman Archives of the Republic of Turkey, where I conducted research, studied Ottoman writing and manuscript reading, written in Ottoman script. At the same time, taught the Russian languagethe staff of the Ottoman Archive, as well as doctoral students and students from various universities in Istanbul.
A number of documents from the Ottoman language translated into Russian and published in my scientific works.
My scientific works (more than 150) – are articles, books – published in Moldova, Germany, Russia, Ukraine, Turkey, Belarus, Bulgaria, Macedonia.
For the first time in the history of the Gagauz people, I wrote the “Russian-Gagauz Phrasebook” (“Rusça-Gagauzça sözleşmäk kiyadı”), which was published in Moldova and Ukraine.
My scientific monograph “The Gagauz as a part of the Transdanubian migrants and their settlement in Budzhak (late XVIII – first quarter of the XIX centuries)” was translated into Turkish and published in Turkey.
Collection of scientific articles “The way to oneself: aspects of history, culture, demography, ethnography, ethnogenesis of the Gagauzians. The second supplemented edition ”(Chisinau, 2009, 371 pp.) Became the Laureate of the International Competition.
I am a member of the Union of Writers of Moldova named after A.S. Pushkin (Chisinau); member of the Eurasian Writers Union (Ankara); Member of the Eurasian Creative Guild (London) Eurasian Creative Guild;
In 2015, I was elected a full-fledged member of the Bulgarian Academy of Sciences and Arts (Bulgaria).
Since 2006 I am the Scientific Secretary of the Association of Scientists of Moldova named after N. MilescuSpataru (Chisinau).
Founder and the first president of the public Association of Gagauz women of Moldova “Gagauz Karıların Birlii”, etc.
Отрывок из малой прозы “Темиз гюлляр (Temiz Güllär)”
EMİN
Enikunuca, sopacıına ardılarak, yolca gidärdi bir ihtiar babucuk. O durup-durup dinnenärdi, sora genä ilerlärdi.
Çatıraa etiştiynän, o duruklandı. Orada şamataydı – uşaklar oynardılar. Ama ne bu? Topun erinä, bir parça ekmää, sopaylan urup-urup, tukurlardılar her tarafa. Bu işi görüp, babucuun birdän canı sıkıldı. O yaklaştı uşaklara da takaza etti:
Siz utanmêêrsınız mı, be? Tuz-ekmek dünneyi tutêr, siz dä ekmaciklän “domuz” oynêêrsınız…
Babucuk kaldırdı ekmecii, üfledi, silkti onu da stavrozunu yapıp, öptü, deyeräk:
– Allahım prost et, Allahım prost et! Onnar bilmeerlär näbêêrlar…
Bu zaman onun gözleri yaşlan doluydu. Ekmeciin da yannarı kara-çürüktü tozdan hem sopa urmasından. Babucuk, gözlerini sileräk, siiredärdi ekmecii hem sölenärdi:
– Prost et, ekmeciim, prost et… Acaba, sän diri olaydın – lafedäbiläydin, ne söleyeceydin bana?
Bu zaman, birdän, nändän-sä bir ses ona geldi, angısı danışıp, sordu:
– Sän ne aalêrsın, babu? Beni ezip, çiinedilär da hep dayanêêrım. Sän sä ne aalêrsın?
– Ne aalamayım? Aaçlık aklıma geldi… Aklıma geldi kardaş-kızkardaşlarım. Ozamannar pek çok insan kaybeldi… İmeelik hiç bir trofacık ta yoktu. Kalmadıydı ne bir fidan kabuu, ne kömüren, ne labada… Kimisi püsür, inilmäz kuş-hayvan da var dattıkları… İnsan sinek gibi ölärdi… O vakıt olaydı bölä bir parçacık ekmek, beki taa bir can kurtulaceydı. Babu sustu. O artık tıkanırdı, buvazına sansın bir düümük çıkmıştı. Ama ses genä ona danıştı:
– Sän, babucuum, annat, hep annat aaçlık için, bekim ozaman uşaklar bulduynana bir parçacık ekmecik, vereceklär onu kuşçaazlara, zerä onnarda da herbir zaman imeelik bulunmêêr.
İslää,- içini çekip, dedi babucuk, da sansın emin ederäk, yaptı stavrozunu da genä öptü ekmää…
SERBESTLİK
Pek çok yıl, sıravardı, köpek izmet etti çorbacısına. Okadar seslärdi, inanardı onu, ani vardı nicä çorbacısı için canını da versin. Ama bir günü köpää pek başlêêr darsıtmaa, onu pek çekeer makar bir kerä boşansın. O düşüner:
– Bunca vakıt bän yaşêêrım da hep sincirdäyim…
Ozaman, ne kuvedi varsa, çekeder köpek sinciri dartmaa. Ötää-buyanı – kopmêêr sincir. Darta-darta kakılı kazıı er içindän cıkarêr da ölä: sincir ensesindä, erdä sürüneräk, kazık ta sincirdä herbir moloza ilişeräk, çıkêr köpek tokat aralıından sakaa…
İki gün o evä gelmeer. Üçüncü günu geler, darsımıştı. Ama taman o günnerdä kaybelmişti iki tauk. Çorbacısı üfkeli aul içindä gezärdi. Köpää taa gördücään o başladı kaynamaa, yaklaştı ona, kavradı sıncirin ucundau kazıı da urdu köpään belinä, açtı tokadı da itirdi onu sokaa dooru…
Onun urmasından kopek çirkin kıvrılarak baarardı.
Çorbacısı sakatlamıştı belini, ama köpek hızlanmadı onu dalamaa. Ona birdän-birä inan gelmedi, ani bu şilär ne oldu – hepsı aslı… Kopää yalan gelärdi, ani onun kırık beli, ani lääzım braksın evini da gitsin. Ama çorbacısı çirkin seslän baardı:
– Git görmeyim seni!
Köpek çıktı sokaa, oturdu tokadın yanında, can acısından başladı ulumaa, seftä gözlerindän yaş akardı. Sora kalktı, bitkincilää çevirdi kafasını evinä dooru da kırık bellän, sincir ensesindä, kazık ta sincirdä, herbir moloza ilişeräk, çeketti gitmää serbestli yoluna…
TEMİZ GÜLLÄÄR
Pek çok gül açardı sokakta, güllüktä. Hepsi dä biri-birindän taa gözäldi. Kim dä yannarından geçsä, yoktu nicä mayıl olmasın onnarın gözelliinä, onnarın temizliinä. O hoş, incä burcu kokuları semelärdi insanın kafasını da gelärdi hepsini gülleri suvazlayasın, hepsini kokasın.
Kimi güllär top-top açmıştılar – kızkardaştılar. Baktıkça onnara gözün hep sevinärdi. Ama vardı o güllüktä bir gül, angısını yoktu nicä esap álmamaa. Büümüştü yalnız, ayırı bir köktä hem rengi dä taa koyucaydı.
Çin sabaalen, geçärkänä gülün yanından, vardı nasıl görmää, nicä çii damna-damna, pak yaşçaaz gibi, damnamaa durardı Gülceezin temiz yapracıklarından, angılar koruyardılar onun gözçeezlerini. Gül hepbir gözlerini yumardı, neçin ki utanardı hem dä istämäzdi onun yaşlarını görsünnär. Çoyu istärdi onu kokmaa, koparmaa da käär, ama Gül birdän tikennerini dikärdi dä saplardı uzun ellileri. Doorusunu sölemää, Gülcääz pek ii ürekliydi, istämärdi birini gücendirmää, ama näpsındı? O isteyiptä dikärdi tikennerini, neçin ki istärdi denemää, kim onun ii dostu? Kim var nasıl sora ona arka olsun?
Kimisi pek ona kızardı. Kıynaş-kıynaş bakmaa başlardı. Gülceezi kötülemää çekedärdi, yan başındakı güllerin gözelliklerini metedärdi. Gülceezä dä (Gül olmasın) kimär kerä o laflar aar gelirdi. Ama dayanardı, zerä bilärdi, ani o sözlär diil aslı hem da bilärdi, ani kendi dä kabaatlı, neçin ki sapladı arkadaşlarının ellerini.
Bundan başka, Gülcääz gördüydü, nicä bir erif arkadaşkasının tikennerini kırdı da kopardı onu. Bir parça vakıttan da sora sıbıttı. Gülcääz hep siiredärdi nicä arkadaşkası sener, geçennär dä ayaklan urêrlar, birazı üstünä da razgelip basêr. Pek canı acıyardı ona. Ama nesoy vardı nicä yardımnasın arkadaşkasına? O hep düşünärdi: “Aşaba benimnän da mı ölä olacêk?”
Vardı bir Oglan, her sabaa, durgunup, saatlan siiredärdi onu. Kimär kerä Oglan yaklaşıp, silärdi Gülceezin yaşlarını. Ama bu zaman Gülcääz taa da pek yumardı gözlerini. Näpsındı? Açan o pek utancaktı. Uzaktan, saklıdan, hep siiredärdi Oglanı, ama yakından… Allaa korsun! Er içinä vardı nasıl utanmaktan girsin.
Bir sabaa, açan Oglan genä ona iildi, Gülcääz dayanamadı, o pek istedi görsün Oglanın gözlerini yakından da birazçık araladı gözlerini… Ona birdän-birä geldi, ani gök yaklaşmıştı ona – Oglanın gözleri gök gibi maaviydi hem duruktu. Gülcääz unuttu birdän genä gözlerini yummaa. O gözellii istedi islää aklısında tutsun. Nezaman bölä yakından genä gökü göreceydi? Ama Oglana da salt bukadar lääzımdı. Onun içi birdän sansın aktarıldı, can erindän da yıldırım gibi sancı geçti.
Ne bu olsun?!- Birdän-birä Oglan annayamadı, ama enikunuca, kırıp Gülün bir tikenini, suvazladı onu. Gülceezä bir hoş geldi, ani onun bir tikenini kırdıldr… Sora birdän aklısına geldi arkadaşkası… da kuvetlenip, haşladı Oglanın ellerini… “O pek beni beenärsa genä gelecek”,- düşündü Gülcääz. Oglan hızlı çekiverdi elini dä gülümseyeräk dedi:
– Sän bak ne gözäl, ama nicä o sapladı, nicä haşladı beni! Bän seni, gözälkacık, hiçbir zaman da unutmam…
Da genä her sabaa Oglan çiçään gözelliinä mayıl olardı, sevinärdi. Öleliklän güzä etiştilär. Tezlää lääzımdı suuklar başlasınnar. Oglan bir-iki sabaa hep kahırsak Gülä baktı. Düşünärdi: “Ne yapsın da koorusun bu gözellii?”
Oglan döndü geeri da kaçarak evä gitti. Bir parça vakıttan sora o artık Gülceezin yanındaydı, elindä dä bir çiçek çölmää vardı.
– Gözäl Gülüm,- dedi o,- braksana seni bu çölmää geçiriim, gözelliinä sevineyim…
Gülcääz iiltti gözlerini aşaa, neçin ki pek utancaktı hem bilmääzdi, ne sölesin. Oglan naazlı suvazladı Gülceezi, sora aldı da köklän, topraklan bilä, çiçek çölmeenä geçirdi. Sevinmeliktän onun canı ölä pek düülärdi, sansın emen fırlaycêydı. O yavaşıcık kaldırdı da çölmektä çiçää güüsünä dayadı. Gülceezin emiş kokusu semelärdi Oglanın kafasını. O enikunuca yaklaştırdı Gülü suratına. Temiz yapracıklar utancak diidilär Oglanın üzünä…
Oglan, hızlanıp, alatladı çiçää evä götürmää…
(7 оценок, среднее: 3,86 из 5)
Загрузка...